بررسی نظام آوایی گویش لکی ترکاشونی در چارچوب واجشناسی زایشی

در این پژوهش به بررسی نظام آوایی گویش لکی ترکاشوندی در چارچوب واجشناسی زایشی پرداخته شده است .پژوهش حاضر از شش فصل تشکیل شده است . جامعه ی آماری نمونه شامل گویشوران بومی مرکز شهرستان کنگاور است . بعضی از محققان تعداد واژه های گویش لکی را تا سی هزار واژه تخمین زده اند . این گویش تا حد زیادی در برابر نفوذ زبانهای بیگانه مقاومت کرده و کمتر واژه های بیگانه در آن مشاهده می شود .گویشوران لکی علاوه بر شهرستان کنگاور در سایر مناطق ایران واستان کرمانشاه وحتی خارج از مرزهای ایران پراکنده شده اند . برای انجام پژوهش چندین هدف در نظر بوده است که از آن جمله محک خود نظریه واجشناسی زایشی و کارآیی آن در توصیف نظام آوایی گویش لکی است . هدف دیگر، ثبت گویش لکی امروز است طوری که نسلهای بعد از تغییراتی که در آن رخ داده است آگاه شوند . پژوهش حاضر پژوهشی است توصیفی ، بنابراین بیشتر داده های این پژوهش به صورت هدایت نشده می باشد .یعنی داده هایی هستند که گویشور از ثبت و ضبط آنها توسط محقق اطلاعی نداشته است و یا بعد از ضبط صدای گویشور به آنها اطلاع داده شده است . البته در این پژوهش از داده های هدایت شده نیز بهره برده شده است .علاوه بر منابع فوق از منابع کتابخانه ای نیز استفاده شده است . پس از بررسی نظام آوایی گویش لکی ترکاشوندی در چارچوب واجشناسی زایشی ، نتایج زیر محقق شد: 1)کلیه ی واج های این گویش با مکانیسم ششی برونسو ایجاد می شود . واج های این گویش شامل سی و هفت واج است که از این تعداد بیست و پنج واج، همخوان و دوازده واج، واکه هستند . همخوان های گویش لکی ترکاشوندی بر اساس شیوه ی تولید شامل شش همخوان انسدادی ، سه همخوان خیشومی ، چهار همخوان روان ، دو غلت ، هشت همخوان سایشی و دو همخوان انسایشی هستند . تمایز واج ها در هر کدام از دسته ههای طبیعی فوق به واسطه ی جایگاه تولید متفاوت و نیز واک داری و بیواکی ایجاد می شود . واکه های گویش را نیز در سه دسته ی طبیعی واکه های پیشین شامل هفت واج ، واکه های پسین شامل چهار واج و واکه ی مرکزی شامل یک واج مورد بررسی قرار داده ایم ، که تمایز آنها به واسطه ی ارتفاع زبان ، گردی لبها و کشش ایجاد می شود . در این گویش واکه ی مرکب وجود ندارد . 2) واج های گویش لکی با توجه به بافت آوایی ، دارای واج گونه های مختلفی بودند که این واج گونه ها و محیط آوایی رخ داد آنها به طور کلی به صورت زیر می باشند . ? کلیه ی واج های همخوانی در صورت ظاهر شدن قبل از واج هم جایگاه تولید خود بدون انجام می شوند . ? کلیه ی واج های همخوانی در صورت ظاهر شدن بعد از واج هم جایگاه تولید خود بدون آغاز می شوند . ? کلیه ی واج های همخوانی در صورت ظاهر شدن قبل از واکه ی گرد ، گرد تلفظ می شوند . ? کلیه ی همخوان های انسدادی بیواک در آغاز هجا و قبل از واکه ی گرد ، دمیده ی گرد هستند . ? کلیه ی همخوان های انسدادی بیواک نادمیده، قبل از واکه ها و در آغاز هجا دمیده می شوند . ? کلیه ی همخوان های واک دار در پایان واژه و یا قبل از همخوان بیواک واکرفته هستند . ? همخوان های انسدادی هم جایگاه تولید همخوان های خیشومی در صورت ظاهر شدن قبل از همخوان خیشومی هم جایگاه تولید خود دارای رهش خیشومی هستند . ? همخوان های انسدادی هم جایگاه تولید همخوان های کناری در صورت ظاهر شدن قبل از همخوان کناری هم جایگاه تولید خود دارای رهش کناری هستند . ? همخوان / n / در صورت ظهور بعد از همخوان دندانی به صورت دندانی ظاهر می شود . ? همخوان / m / در صورت ظهور قبل از همخوان لبی - دندانی سایشی به صورت لبی – دندانی تلفظ می شود . ? همخوان / v / در صورت قرار گرفتن بین دو واکه به صورت نیم واکه / ? / تلفظ می شود . ? کلیه ی واج های واکه ای قبل از همخوان های خیشومی ، خیشومی شده هستند . ? کلیه ی واج های واکه ای قبل از خوشه ی دو همخوانی پایانی بسیار کشیده هستند . ? کلیه ی واج های واکه ای قبل از همخوان واکدار با کشش اضافی تلفظ می شوند . 3) فرآیند واجی همگونی در ظهور واج گونه های واج های گویش لکی مشاهده می شود : خیشومی شدگی واکه قبل از همخوان خیشومی ، دندان شدگی همخوان/ n / قبل از همخوان های دندانی ، رهش خیشومی همخوان های انسدادی قبل از همخوان خیشومی هم جایگاه خود ، رهش کناری همخوان های انسدادی قبل از همخوان کناری ، گرد شدگی همخوان ها قبل از واکه های گرد ، لبی – دندانی شدگی همخوان/ m / قبل از همخوان لبی – دندانی ، ملازی شدگی همخوان/ n / قبل از همخوان ملازی ، نیم واکه شدگی همخوان/ v / بین دو واکه و نیز واکه رفتگی همخوان های واک دار قبل از همخوان بیواک را می توان مواردی از فرآیند همگونی دانست . چندین فرآیند صرفی – واجی ( واژ- واجی ) در هنگام ظهور پسوند های تصریفی در واژه های گویش مورد بررسی قرار گرفته اند : الف ) تک واژ جمع به دو صورت/ - / و/ ?- / با توجه به بافت آوایی دارای تنوع است . به طوری که در کلمات مختوم به همخوان/ - / ظاهر می شود . در کلمات مختوم به واکه در صورتی که واکه ی پایانی، افتاده باشد / ?- / و اگر واکه، غیر افتاده باشد پس از درج واج میانجی/ - / ظاهر می شود . ب) فعل ربطی " است " در گویش لکی با پسوند / ?- / نشان داده می شود که با اضافه شدن به کلمات مختوم به واکه جهت جلوگیری از با هم آیی دو واکه درج صورت می گیرد . در نوع همخوان درج شده تنوعاتی دیده می شود . در اکثر بافت ها، همخوان درج شده / j / است ، اما در صورتی که کلمه به واکه ی پسین گرد ختم شده باشد همخوان درج شده / w / است . پ) تکواژ معرفه در گویش لکی به صورت / ?- / است . در اضافه شدن آن به کلمات تنوعاتی دیده می شود . اگر کلمه به همخوان ختم شده باشد / ?- / ظاهر می شود . اگر کلمه به واکه ختم شده باشد در اکثر بافت ها پس از درج واج میانجی/ ?-/ اضافه می شود . اگر واکه ی پایانی واژه/ ?- / باشد درج صورت نمی گیرد و / ?- / پایانی و / ?- / معرفه ساز در هم ادغام شده و به صورت / : ?- / ظاهر می شود. ت) تک واژ نکره در گویش لکی / ?- / است . این تک واژ به همین صورت به کلمات مختوم به همخوان اضافه می شود . اگر این تک واژ به کلمه ای اضافه شود که به /?- / ختم شده باشد نوعی ادغام صورت گرفته و این دو واکه به صورت یک واکه ی کشیده /:?- / تلفظ می شود .اگر این تک واژ به کلمه ای اضافه شود که به واکه / ?- / ختم شده باشد در آن ادغام شده و به صورت / ? / ظاهر می شود . اگر کلمه به سایر واکه ها ختم شده باشد پس از درج واج میانجی، تک واژ نکره به صورت /?- / اضافه می شود. ث) پسوند های شخص و شمار که به فعل اضافه می شوند با توجه به لازم یا متعدی بودن فعل با هم تفاوت دارند . با توجه به محیط آوایی در صورتی که ریشه ی فعل به همخوان ختم شده باشد این پسوند ها بدون تغییر ظاهر می شوند . اگر این پسوندها به ریشه های افعال متعدی ختم شده به واکه اضافه شوند، پسوندهایی که خود با همخوان شروع می شوند تغییری نمی کنند اما پسوندهایی که با واکه آغاز می شوند جهت جلوگیری از با هم آیی دو واکه ، واکه ی خود را از دست می دهند . در افعال لازم که ریشه ی آنها به واکه ختم می شود در اول شخص مفرد چون شناسه با همخوان آغاز می شود، تغییری در آن رخ نمی دهد .در سوم شخص جمع واکه ی شناسه حذف می شود . در دوم شخص مفرد، اول و دوم شخص جمع، درج صورت می گیرد یعنی / j / بین واکه ی پایانی ریشه و واکه ی آغازی شناسه درج می شود . 4) الگوی کلی عنصر هجایی در گویش لکی به صورت (c)v(c)(c) می باشد . واکه ها عناصر هجایی هستند که در مرکز هجا قرار می گیرند . وجود حداقل یک همخوان در آغازه ی هجا اجباری است . بسامد وقوع همخوان ها در آغازه هجا متفاوت است ، اگرچه بجز همخوان های/ l / ، / r / و / ? / همه ی همخوان های دیگر در آغازه ی هجا واقع می شوند . کلیه ی همخوان های گویش بجز / h / می توانند در پایانه ی هجا واقع شوند . در خوشه های آغازه ی هجا دو الگوی زیر مشاهده می شوند : الف ) همخوان اول انسدادی بیواک و همخوان دوم رسای غیر خیشومی است . ب) همخوان اول همخوانی غیر لبی بجز/ l / ، / r /، / ? / و / j / و همخوان دوم / w / است . در مورد خوشه های پایانه ی هجا محدودیت کمتری حاکم است و اکثر همخوان ها می توانند در کنار هم قرار گیرند . تقطیع هجایی کلمات گویش از اصل آغازه بیشینه متابعت می کند . 5)در گویش لکی تکیه در جفت های کمینه محدودی تمایز معنی ایجاد می کند ، اما تعداد این کلمات بسیار اندک است به طوری که می توان گفت که تکیه نقش واژی ندارد . بنابراین جایگاه تکیه مورد بررسی دقیق تر قرار گرفته است.